Dlaczego gleby w Polsce wymagają wapnowania?
Wapnowanie jest ważnym zabiegiem agrotechnicznym przyczyniającym się do poprawy warunków glebowych, tj. utrzymania struktury gruzełkowatej gleby, aeracji, pH gleby oraz zwiększenia dostępności składników pokarmowych, co znacząco wpływa na przyrosty plonów i wzrost opłacalności produkcji roślinnej. Należy jednak pamiętać o tym, że wapno jest czynnikiem bardzo reaktywnym w glebie. Jego dawkowanie powinno być bardzo dokładne bez względu na to, o jakiej porze roku zdecydowaliśmy się na wapnowanie. Dzięki temu możemy wpłynąć na plonowanie roślin uprawnych w kolejnym roku.
W glebach o odczynie pH KCl 5,0 i niższym wzrasta ruchliwość jonów glinu, które powodują słaby rozwój systemu korzeniowego roślin poprzez deformację stożków wzrostu korzenia i obumieranie włośników na korzeniach (Fot. 1.). Rośliny nie mogą wówczas pobierać z gleby wody i rozpuszczonych w niej składników mineralnych, co powoduje zahamowanie wzrostu roślin, a nawet ich obumieranie. Na pędach nadziemnych roślin rosnących na glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych można zaobserwować objawy niedoboru fosforu, które są wywołane uwstecznieniem tego pierwiastka (Fot. 2). Szczególnie wrażliwe na kwaśny odczyn gleby są: jęczmień, pszenica, rzepak, kukurydza i buraki cukrowe (Tab. 1.). Rośliny te są jednak również bardzo wrażliwe na nagłe zmiany odczynu gleby, dlatego ich wapnowanie należy wykonać pod przedplon.
Fot. 1. Zahamowanie wzrostu korzenia oraz deformacja stożka wzrostu korzenia siewki zbóż poddanej toksycznemu działaniu glinu (źródło: Delhizei Ryan,1995)
Fot. 2. Symptomy niedoboru fosforu u kukurydzy rosnącej na glebie bardzo kwaśnej (Szulc 2017)
Ryc. 1. Wpływ odczynu gleby na efektywność (%) wykorzystania azotu, fosforu i potasu (źródło Hołubowicz-Kliza 2006)
Tab. 1. Podział roślin pod względem reakcji na wapnowanie (źródło: Hołubowicz-Kliza 2006)
Najbardziej odpowiednim terminem na wykonanie tego zabiegu agrotechnicznego na glebach kwaśnych jest okres letni po zbiorze rzepaku i zbóż. Zastosowane wapno można wówczas dokładnie wymieszać z glebą. Warunki organizacyjne i klimatyczne mogą jednak uniemożliwiać wykonanie wapnowania, np. przez zbyt krótki okres od zbioru przedplonu do siewu rośliny następczej lub brak wody w glebie. Warto wtedy zastanowić się nad możliwością przeprowadzenia tego zabiegu w okresie jesienno-zimowym. Wykorzystamy wówczas jesienno-zimowy zapas wody, który pozwoli na rozpuszczenie zastosowanego wapna i zmianę odczynu gleby, co przyczyni się do zwiększenia efektywności wykorzystania pierwiastków mineralnych z nawozów lub zakumulowanych w glebie (Ryc. 1.)
Wapnowanie zimą – jaki nawóz wykorzystać i jak go dawkować?
Jeśli nie udało się wykonać wapnowania jesienią, nie warto czekać aż do wiosny – najlepiej wykonać tę pracę zimą. Wiosną, z racji roztopów, warunki nie będą tak sprzyjające jak wtedy, gdy ziemia jest podmarznięta. Wapnowanie zimą pozwala także zachować bezpieczny odstęp czasowy między zabiegiem odkwaszania gleby a wzrostem nowych roślin. Stosowanie wapna w okresie zimowym wydłuża czas jego kontaktu z glebą, a ciężki sprzęt rozsiewający nie ugniata nadmiernie gleby i nie niszczy jej struktury. Co więcej, jest znacznie mniej ryzykowne niż wapnowanie bezpośrednio przed wysiewem. Wapnowanie zimą należy wykonać za pomocą specjalistycznego preparatu. Odradza się stosowanie wapna tlenkowego o tej porze roku, ponieważ jest ono mocno higroskopijne, więc w warunkach zimowych będzie się zbrylać na powierzchni gleby. Z drugiej strony zamarzniętą ziemię trudno jest wymieszać z wapnem w formie sproszkowanej.
Po jakie preparaty sięgać, wykonując wapnowanie zimowe? Zdecydowanie lepszym wyborem będzie wapno węglanowe. Działa ono zdecydowanie lepiej i szybciej w niższych temperaturach. Zamarznięta gleba zawiera wodę, która w naturalny sposób przemieszcza się w głąb profilu glebowego. Wapno węglanowe będzie przenikać tam wraz z nią. Pamiętajmy, że wapnowanie zimą jest zdecydowanie korzystniejsze od wapnowania wiosną, gdy gleba jest już pokryta roślinnością. Wraz z upływem czasu i przybliżaniem się do rozpoczęcia kiełkowania roślin spada efektywność wapnowania. Z drugiej strony, jeśli zaniechamy wapnowania gleb kwaśnych, skutki będą nieodwracalne, a plon mizerny.
W przypadku gruntów obsianych oziminami stosujemy granulowane wapna węglanowe Polcalc III Generacji lub SuperMag polecane zwłaszcza do stosowania na glebach kwaśnych i ubogich w magnez. Na polach nieobsianych w okresie jesiennym stosujemy wapna pyliste Kujawit lub Radkowit w dawce 1,5-3,5 tˑha-1. W przypadku wysiewu granulatów ich dawka wynosi 500-1000 kgˑha-1.
Kiedy nie można wykonać zabiegu wapnowania?
Stosując wapno w okresie późno jesiennym lub zimowym, należy pamiętać o przestrzeganiu przepisów prawnych, które szczegółowo opisują, kiedy można wykonać zabieg wapnowania.
Do najważniejszych aktów prawnych normujących to zagadnienie należy: Ustawa Nawozy i Nawożenie z 2021 roku (Dz.U.2021.76t.j.) oraz obowiązujące od 27 lipca 2018 roku Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”. W ustawie oraz w rozporządzeniu zawarto zakaz stosowania nawozów na glebach:
zamarzniętych – gleby, które są stwardniałe, stawiają opór naciskowi i nie wchłaniają wody z powodu zablokowania porów przez lód (glebą zamarzniętą nie jest gleba, która rozmarza co najmniej powierzchniowo w ciągu dnia);
zalanych wodą – gleby, na których widoczne są zastoiska wody;
nasyconych wodą – gleby, które pomimo braku zastoisk nie wchłaniają wody, są maziste i plastyczne;
przykrytych śniegiem – pola, których co najmniej 50% powierzchni pokrywa warstwa śniegu, spod której nie jest widoczna gleba.
Jakie zalety ma wapnowanie zimowe?
Wapnowanie wykonane w okresie zimowym korzystniej wpływa na plon roślin, niż gdy zabieg ten przeprowadzany jest w okresie wiosennym. W czasie wiosny może wystąpić wiosenny niedobór wody, a to wpłynie na zmniejszenie szybkości rozpuszczania się granulowanych nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych.
Jedną z zalet, jakie warto przytoczyć, jest fakt, że wapnowanie zimowe wykonuje się w dość przyjaznych warunkach. Nie licząc niskich temperatur, które dla człowieka są uciążliwe, za to korzystne ze względów technicznych. Zamarznięty grunt pozwala na poruszanie się po polu ciężkim sprzętem rozsiewającym. Jesienią i wiosną takie zabiegi niosą za sobą miejscowe zniszczenie struktury gleby. Zamarznięta ziemia nie zostanie ugnieciona, a rośliny na całym polu będą mieć równe szanse podczas kiełkowania i pierwszego etapu wzrostu. Wapnowanie późnojesienne i zimowe jest dla gleby i roślin najkorzystniejsze.
W celu uzyskania szczegółowych informacji dotyczących nawozów produkowanych przez Polcalc Nawozy Wapniowe Sp. z o.o. zachęcamy Państwa do kontaktu z naszymi dystrybutorami lub do zapoznania się z informacjami zawartymi na naszej stronie internetowej: www.polcalc.pl.
