Rekultywacja gleby – na czym polega i jak ją przeprowadzić?

Opublikowano: 2022-04-21 / Data ostatniej aktualizacji: 2025-06-17

Czym jest rekultywacja?

Rekultywacja gruntu, inaczej rekultywacja gleby, to zespół działań zmierzających do przywrócenia wartości użytkowych i przyrodniczych zdegradowanym terenom. W rolnictwie najczęściej dotyczy to poprawy struktury i żyzności gleby.

Każda gleba ma określoną żyzność. Jeżeli jej poziom jest bardzo niski, można go poprawić poprzez zabiegi agrotechniczne i agrochemiczne. W przyrodzie występują gleby, które mają naturalną żyzność. To cecha gleb dziewiczych, ukształtowanych poprzez wpływ środowiska naturalnego. Można spotkać też ziemie o żyzności nabytej dzięki działaniom człowieka.

Metody rekultywacji gleb – przegląd rozwiązań

W zależności od przyczyn degradacji gleby stosuje się różne metody rekultywacji gleb. W rolnictwie najczęściej wykorzystuje się zabiegi mechaniczne, takie jak głęboszowanie i głęboka orka, a także metody agrochemiczne, np. wapnowanie.

W przypadku gleb skażonych chemicznie lub silnie zniszczonych mogą być również stosowane bardziej zaawansowane techniki, np. rekultywacja biologiczna, fitoremediacja lub rekultywacja z użyciem mikroorganizmów poprawiających strukturę gleby.

Mechaniczna rekultywacja gleby

Poprawę jakości gleby można uzyskać poprzez mechaniczną rekultywację. Najczęściej przeprowadza się zabiegi agrotechniczne, takie jak głęboszowanie i głęboka orka.

• Głęboszowanie polega na spulchnianiu głębszych warstw gleby, które uległy nadmiernemu ugnieceniu. Zabieg ten sięga znacznie głębiej niż tradycyjne narzędzia do uprawy. Przeprowadza się go za pomocą głęboszy, które spulchniają glebę na głębokości od 40 do 80 cm. Wykonuje się go raz na kilka lat.

• Głęboka orka polega na odwróceniu ziemi za pomocą pługa talerzowego lub lemieszowego i pokruszeniu jej. Jest wykonywana najczęściej na głębokość około 20–30 cm i odbywa się w formie orki przedzimowej. Pozwala pozostawić glebę w formie tzw. ostrej skiby. Dzięki temu ziemia będzie mogła przemarznąć i nagromadzić w sobie odpowiednią ilość wody z roztopów.

Wapnowanie gleby – czy warto je przeprowadzać?

Właściwości biologiczne są równie ważnym parametrem jak mechaniczne zabiegi spulchniające glebę, zapewniającym dobry wzrost roślin. Bardzo ważne jest przeprowadzenie laboratoryjnych badań gleby. Pozwolą precyzyjnie określić, jakie ma ona niedobory pierwiastków i na jakim poziomie kształtuje się jej odczyn pH. Dzięki tym informacjom będzie można podjąć skuteczne środki agrochemiczne, by rekultywować glebę na jak najwyższym poziomie.

Jeżeli pH gleby okaże się zbyt niskie, konieczne będzie jego podniesienie poprzez zabieg wapnowania. Dawkę wapna dostosowuje się do rodzaju gleby, odczynu pH, jaki chce się osiągnąć, a także rodzaju roślin, które zostaną posadzone na danym obszarze.

Niskie pH i zakwaszona gleba sprzyjają powstawaniu chorób grzybowych i zmniejszają odporność roślin. Dodatkowo niedobór wapnia w połączeniu z niskim pH blokuje u sadzonek możliwość pobierania z gleby innych pierwiastków i składników pokarmowych. Następstwem tego stanu rzeczy jest niewielki wzrost roślin, liczne choroby, a także kiepskie plonowanie. Odpowiednie pH gleby i zawartość wapnia odblokowuje u roślin zdolność przyswajania z gruntu składników odżywczych oraz mikro- i makroelementów.

Wapnowanie gleby nie tylko podnosi poziom pH i odkwasza glebę. Jony wapnia są także niezbędne do prawidłowego wzrostu roślin. Dzięki temu pierwiastkowi roślina jest w stanie budować swoje chromosomy i nowe komórki. Wapń wpływa również na procesy aktywności enzymów i neutralizacji kwasów organicznych. Niedobór wapnia dla rośliny oznacza także pogorszenie zdolności do przyswajania przez nią wody.

Kiedy przeprowadzić zabieg wapnowania?

Wapnowanie pola można przeprowadzić w okresie wiosennym lub jesienią. Jeśli chodzi o pierwszy z tych terminów, pole należy wapnować wczesną wiosną, minimum miesiąc przed siewem lub sadzeniem roślin. Powinno się też zachować odstęp pomiędzy wysiewem wapna a zastosowaniem innych nawozów na polu.

Bezwzględnie nie wolno łączyć wapnowania gleby z wysiewem nawozów potasowych, siarczanowych, fosforowych i azotowych. Nawozy wapniowe przyczyniają się bowiem do dużych strat azotu i ograniczają przyswajalność fosforu. Dlatego nie powinno się również wapnować gleby, która została świeżo znawożona obornikiem. Pomiędzy zastosowaniem wyżej wymienionych nawozów a wapnowaniem gleby musi być zachowana przerwa wynosząca minimum 2–3 tygodnie.

Zabieg wapnowania można przeprowadzić także jesienią, po zakończeniu zbiorów na polu. Wapno będzie miało dzięki temu więcej czasu, by odkwasić glebę. Zabieg ten najlepiej jest wykonać w ciepły, bezwietrzny dzień. Dzięki temu ograniczy się straty wapna związane z pyleniem. Gleba nie może też być zbyt mokra przed przeprowadzeniem wapnowania.

Jakie wapno wybrać do wapnowania pola?

Wybór wapna do wapnowania pola zależy przede wszystkim od tego, z jaką glebą ma się do czynienia oraz jakie ma ona niedobory składników mineralnych. Ze względu na rodzaj gleby można wybrać różne typy wapna:

• do wapnowania gleb średnich i lekkich nadają się wapna, które działają wolniej np. wapna węglanowe i kredowe;

• do wapnowania gleb ciężkich można wykorzystać wapna węglanowe, kredowe, a także tlenkowe, np. Polcalc III Generacji® < SPRAWDŹ

• do wapnowania gleb ubogich w magnez nadają się preparaty takie jak wapna węglanowo-magnezowe czy tlenkowo-magnezowe, np. Radkowit, Radkowit Premium, Polcalc Magnez Plus  

• do wapnowania gleb ubogich w siarkę można użyć nawozów wapniowo-siarczanowych, które podziałają stabilizująco na pH gleby oraz wzbogacą ją o potrzebne minerały.

Ciekawą formę wapnowania stanowi też wapnowanie wapnem granulowanym – tlenkowym lub jego węglanową formą. Jest ono ekonomiczniejsze w użyciu, zmniejszają się straty związane z jego pyleniem podczas wysiewu, w dodatku lepiej miesza się z ziemią. Dzięki temu efektywnie odkwasza glebę.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Co to jest rekultywacja gruntu?

To proces przywracania wartości użytkowych i przyrodniczych zdegradowanym glebom. Celem rekultywacji jest poprawa struktury, żyzności i zdolności produkcyjnych gleby.

Jakie są metody rekultywacji gleb?

Najczęściej stosowane metody to: zabiegi mechaniczne, takie jak orka i głęboszowanie, chemiczne – wapnowanie, biologiczne, np. fitoremediacja, a także wprowadzanie odpowiednich mikroorganizmów.

Czym różni się rekultywacja gleby od nawożenia?

Rekultywacja gleby, to kompleksowy proces przywracania jej właściwości, podczas gdy nawożenie to jednorazowy zabieg mający na celu dostarczenie składników pokarmowych.

Kiedy warto przeprowadzić rekultywację gruntu?

Gdy gleba straciła swoją żyzność, jest zbyt zbita, zakwaszona lub zdegradowana przez działalność człowieka, np. przemysłową czy rolniczą.