Jak pobrać próbki do badania odczynu gleby? Praktyczny przewodnik dla rolników
Opublikowano: 2025-10-22 /
Data ostatniej aktualizacji: 2025-10-22
Prawidłowe pobranie próbek gleby stanowi podstawę analizy jej odczynu oraz zasobności w składniki pokarmowe. Bazując na wynikach producent rolny może precyzyjnie planować nawożenie w oparciu o rzeczywiste dane, co pozwala poprawiać żyzność gleby i uzyskiwać wyższe, lepszej jakości plony. Jak i kiedy pobrać próbki do badania odczynu gleby? Jak określić liczbę próbek i głębokość ich pobrania?
Spis treści
Dlaczego badanie odczynu gleby jest tak ważne?
Odczyn gleby odgrywa istotną rolę w kształtowaniu warunków wzrostu i plonowania roślin uprawnych. Od niego zależy dostępność składników pokarmowych oraz efektywność stosowanego nawożenia. Zarówno zbyt kwaśny, jak i nadmiernie zasadowy odczyn ogranicza przyswajalność składników pokarmowych, co negatywnie wpływa na rozwój roślin oraz ich plonowanie. Brak regulacji odczynu gleby prowadzi do zmęczenia gleby i utraty żyzności. Dlatego regularne badanie pH gleby oraz jej zasobności w składniki pokarmowe jest niezbędne do zwiększenia efektywności produkcji. Badania te umożliwiają właściwe planowanie wapnowania, zapobiegają zakwaszeniu i pozwalają utrzymać wysoką żyzność gleby oraz stabilność produkcji rolniczej.
Kiedy najlepiej pobierać próbki gleby do badania pH?
Optymalny termin pobierania próbek gleby do badań pH przypada na wiosnę lub jesień przed wysiewem nawozów. Ze względu na możliwość zafałszowania wyników, próbek gleby nie powinno się pobierać bezpośrednio po zastosowaniu nawozów mineralnych ani po nawożeniu organicznym. Niewskazane jest również wykonywanie badań w czasie długotrwałej suszy lub przy zbyt dużym uwilgotnieniu gleby.
Zawartość składników pokarmowych w glebie zwykle nie ulega dużym zmianom w krótkim czasie, o ile nie nastąpią istotne modyfikacje w nawożeniu lub strukturze upraw. Z tego względu nie ma potrzeby zbyt częstego pobierania próbek, gdyż może to generować jedynie niepotrzebne koszty.
Jak podają Krzysztoforski i Orlicka (2025) zalecana częstotliwość badań próbek gleby powinna wynosić:
2-3 lata dla warzyw i upraw ogrodniczych
3-5 lat dla gruntów ornych
7 lat dla trwałych użytków zielonych
Badanie gleby po zbiorach pozwala dokładnie ocenić jej aktualny stan i zasobność w składniki pokarmowe. Uzyskane w wyniku analizy informacje pozwalają precyzyjnie dobrać dawki wapna lub nawozów organicznych do rzeczywistych potrzeb gleby.
Pobieranie próbek gleby powinno odbywać się z zachowaniem odpowiednich odstępów czasowych od wykonanych zabiegów agrotechnicznych. Powinny one wynosić co najmniej 8 tygodni od nawożenia mineralnego, 12 tygodni od nawożenia organicznego oraz 12 miesięcy od wapnowania. Przeprowadzenie analizy gleby zanim wykona się wapnowanie lub nawożenie organiczne zapobiega nadmiernemu lub nieefektywnemu stosowaniu nawozów. To przekłada się na oszczędność środków, ochronę środowiska oraz lepsze przygotowanie pola do kolejnego sezonu uprawowego.
Jak przygotować się do pobrania próbek gleby?
Do pobierania próbek gleby należy przygotować odpowiednie narzędzia, takie jak laski i świdry glebowe lub szpadle, które pozwalają uzyskać próbki o jednakowej objętości i z tej samej głębokości. Szczególną uwagę należy zwrócić na czystość używanego sprzętu, gdyż wszelkie zanieczyszczenia mogą wpłynąć na rzetelność i wiarygodność wyników analizy.
Przed przystąpieniem do pobierania próbek gleby powinno się przygotować plan gospodarstwa, na którym zostaną zaznaczone poszczególne pola wraz z ich powierzchnią i rodzajem upraw. Należy również nadać im numery, które posłużą później do oznaczenia próbek. Pozwoli to uniknąć pomyłek i zapewni porządek w dokumentacji.
Podczas pobierania próbek gleby należy unikać obszarów niereprezentatywnych, które mogłyby zaburzyć wiarygodność wyników analizy. Do takich miejsc zalicza się m.in. zewnętrzne pasy pola o szerokości około 5 metrów, fragmenty o odmiennym ukształtowaniu terenu, a także kretowiska, rowy oraz kompostowniki.
Ile próbek pobrać i z jakiej głębokości?
Dla gruntów ornych próbki gleby pobiera się z głębokości 0-20 cm. Natomiast na łąkach i pastwiskach z warstwy 5-20 cm, po uprzednim usunięciu około 5 cm darni. W celu uzyskania reprezentatywnej próbki ogólnej zaleca się pobranie do 20 próbek pierwotnych z gleb mineralnych ornych oraz do 40 próbek z gleb organicznych i trwałych użytków zielonych (PN-R-04031:1997). Przy jednolitych warunkach glebowych i wyrównanym ukształtowaniu terenu powierzchnia użytku przypadająca na jedną próbkę ogólną nie powinna przekraczać 4 hektarów.
W sadach próbki pobiera się z dwóch poziomów: warstwy ornej 0-20 cm i podornej 20-40 cm, przy czym z każdej z nich należy zebrać 30-40 próbek pierwotnych z powierzchni nieprzekraczającej 3 ha.
Najkorzystniejszym terminem wykonania analiz jest wiosna, przed zastosowaniem nawozów, lub okres letni od 15 lipca do 15 sierpnia, kiedy wykonuje się również pobór próbek liści.
Jak prawidłowo pobrać i wymieszać próbki gleby?
Zgodnie z normą PN-R-04031:1997, określającą zasady pobierania próbek gleby do analiz chemiczno-rolniczych, próbki należy pobierać według jednego z trzech zalecanych schematów (rys. 1)
Rysunek 1. Schemat pobierania próbek gleby zgodny z normą PN-R-04031:1997
Materiał glebowy pobiera się w losowo wybranych punktach badanego obszaru, z zachowaniem ostrożności, aby uniknąć jakichkolwiek zanieczyszczeń. Podczas pobierania próbek należy unikać zanieczyszczenia ich fragmentami roślin, kamieniami lub innymi obcymi materiałami. Wszystkie próbki pierwotne powinny zostać dokładnie wymieszane w czystym, najlepiej plastikowym wiadrze.
Następnie należy wydzielić próbkę zbiorczą o masie około 0,5 kg, która będzie reprezentatywna dla całej powierzchni badanego obszaru. Tak przygotowaną próbkę należy wysuszyć w temperaturze pokojowej, aby zapobiec zmianom chemicznym przed przekazaniem jej do analizy laboratoryjnej.
Jak oznaczyć próbki i gdzie je przekazać?
Pobrane próbki gleby należy przechowywać w trwałych opakowaniach, takich jak:
pudełka tekturowe pobrane z OSChR,
pojemniki z tworzywa sztucznego,
szczelne woreczki foliowe.
Niezbędne jest zabezpieczenie próbek przed rozsypaniem i uszkodzeniem podczas transportu. Każdej próbce należy nadać numer porządkowy i umieścić go na opakowaniu trwałym, trudnościeralnym markerem, ewentualnie naklejając etykietę lub przytwierdzając przezroczystą taśmą (OSChR Lublin, 2025).
Dodatkowo, numery działek lub inne oznaczenia klienta powinny być zapisane w dokumentacji, np. poprzez wypełnienie przygotowanego wykazu próbek lub sporządzenie własnej listy. Na szkicu sytuacyjnym pól gospodarstwa, sporządzonym prawidłowo, powinny znaleźć się: oznaczenie działek, powierzchnia przebadanych pól oraz dane kontaktowe właściciela lub gospodarstwa, co pozwala na dokładną identyfikację próbek i ich powiązanie z konkretnymi obszarami upraw.
Pobrane próbki gleby można przebadać w laboratoriach Ośrodków Doradztwa Rolniczego ODR, Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych (OSChR) lub w prywatnych akredytowanych laboratoriach, które wykonują analizy pH oraz zawartości składników pokarmowych. Cena badania podstawowego gleby wykonanego w OSChR, obejmującego oznaczenie pH oraz zasobności w makroelementy: P₂O₅, K₂O i Mg, w październiku 2025 roku wynosi 13,12 zł (OSChR Lublin, 2025; OSChR Gdańsk, 2025).
Alternatywą dla badań wykonanych w laboratoriach jest samodzielne dokonanie pomiaru przy użyciu domowego pH-metru. Jednak należy pamiętać, że jego dokładność jest ograniczona, co może wpływać na wiarygodność wyników i nie pozwalać na precyzyjne określenie potrzeb nawozowych gleby.
Jak interpretować wyniki badania pH gleby?
Odczyn gleby stanowi jeden z najważniejszych czynników warunkujących jej żyzność. W znaczącym stopniu wpływa także na plonowanie roślin, wywierając bezpośredni wpływ na przebieg procesów biologicznych i fizykochemicznych zachodzących w glebie. Zakresy pH gleby można sklasyfikować w następujący sposób:
Bardzo kwaśne: pH < 4,5
Kwaśne: pH 4,6-5,5
Lekko kwaśne: pH 5,6-6,5
Obojętne: pH 6,6-7,2
Zasadowe: pH > 7,2
Decyzja o wapnowaniu zależy od aktualnego odczynu gleby oraz jej kategorii agronomicznej. W przypadku gleb bardzo lekkich wapnowanie jest zalecane przy pH poniżej 5,0, na glebach lekkich przy pH poniżej 5,5, na glebach średnich przy pH poniżej 6,0, a na glebach ciężkich przy pH poniżej 6,5. Jeżeli odczyn gleby jest wyższy od tych wartości, wapnowanie zwykle nie jest konieczne (Rymarczyk, 2023).
Wynik pH gleby determinuje zarówno rodzaj, jak i dawkę nawozu wapniowego, przy czym dobór konkretnego nawozu zależy również od typu gleby. Na glebach lekkich i średnich zwykle stosuje się nawozy węglanowe (CaCO₃), które działają łagodnie i długo podnoszą odczyn. Natomiast na glebach ciężkich, odznaczających się dużymi zdolnościami buforowymi preferowane są nawozy tlenkowe (CaO).
Jak dobrać odpowiedni nawóz wapniowy po badaniu gleby?
Dobór nawozu wapniowego powinien opierać się na wynikach analizy pH gleby. W przypadku gleb lekkich o pH poniżej 5,5 zaleca się stosowanie wapnowania za pomocą nawozów węglanowych. Na takich glebach najlepiej stosować łagodnie działające wapno granulowane Polcalc III Generacji®.
Jeżeli w wyniku analiz, w glebie stwierdzono niedobory magnezu, zaleca się stosowanie nawozów wapniowo-magnezowych, które jednocześnie podnoszą pH gleby i uzupełniają brak tego pierwiastka, np. Polcalc Magnez PLUS.
Na glebach wymagających dodatkowo siarki można zastosować nawóz Polcalc Magic-S. Natomiast w celu wzmocnienia aktywności mikrobiologicznej i poprawy żyzności gleby rekomendowany jest preparat Polcalc Bakterie PLUS, który zawiera aż trzy szczepy dobroczynnych baterii Bacillus w najwyższej na rynku koncentracji.
Dawki i terminy wapnowania powinny być dobierane indywidualnie, zgodnie z wynikami badań gleby.
Dlaczego regularne badanie pH gleby się opłaca?
Regularne badanie pH gleby pozwala efektywnie zarządzać jej odczynem oraz określać potrzeby wapnowania. Zapewnienie optymalnych warunków glebowych umożliwia lepsze wykorzystanie nawozów mineralnych, dzięki zwiększonej dostępności składników pokarmowych dla roślin. Z tego powodu regularne analizy pH sprzyjają uzyskaniu zdrowszych roślin, stabilniejszych plonów oraz większej aktywności biologicznej gleby.
Bibliografia:
Krzysztoforski M., Orlicka D. (2025). Zasady pobierania prób glebowych. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie. Radom.
Polski Komitet Normalizacyjny. (1997). PN-R-04031:1997 – Pobieranie próbek glebowych do analiz chemiczno-rolniczych. Warszawa: PKN.
Rymarczyk M. (2023). Regulacja odczynu gleby poprzez ich wapnowanie. Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z s. w Karniowicach, Karmiowice.
Autor wpisu
Polcalc to uznana i solidna marka nawozów wapniowych. Od 2009 roku wspieramy rolników w osiąganiu lepszych plonów, oferując innowacyjne produkty i dzieląc się wiedzą opartą na doświadczeniu w terenie. Nasze rozwiązania łączą najwyższą skuteczność z nowoczesną technologią, tym samym pomagamy dbać o żyzność gleby i opłacalność upraw.
