Czy gleby bielicowe są żyzne? Charakterystyka
Gleby bielicowe nie są żyzne. Powstają na piaskach. Ich poziom eluwialny (wymywania) jest wybielony, jasnopopielaty (stąd ich nazwa). Charakteryzuje je także rdzawobrunatny kolor poziomu iluwialnego (wmycia).
Gleby bielicowe mają swój poziom diagnostyczny – spodic – o rdzawej barwie, którą zawdzięczają wytrącaniu się żelaza, próchnicy, a także związków glinu.
Odczyn gleb bielicowych jest kwaśny. Ich pH najczęściej utrzymuje się na poziomie 3.0–5.5. Stanowią one około 35% wszystkich ziem w Polsce.
Ciekawostką jest fakt, że mają tylko jeden podtyp – glebę bielicową właściwą. Jej podstawowym elementem budulcowym są skały – piaszczyste i luźne na terenach nizinnych, na terenach górskich – bezwęglanowe.
Gleby bielicowe powstają najczęściej w miejscach porośniętych leśną roślinnością. Obejmują następujące frakcje:
- od 0,5 mm do 1,0 mm – 95%,
- części spławiane – 5%.
Jak przebiega proces bielicowania gleby?
Kiedy powstają gleby bielicowe, mówi się o tzw. procesie bielicowania. Polega on na tym, że z górnej warstwy gleby wymywane są minerały i próchnica. Wytrącają się one w jej niższych warstwach.
W glebach bielicowych można zaobserwować następujący układ poziomów gleby:
- poziom organiczny,
- poziom próchniczny,
- biały poziom wymywania (albic),
- rdzawy poziom wzbogacania (spodic),
- skała macierzysta.
Aby doszło do procesu bielicowania, tzw. procesu bielicoziemnego, podłoże musi być silnie zakwaszone. Jego pH powinno się wahać w granicach 3.0–4.5. W takich warunkach dużo szybciej dochodzi do procesu wietrzenia minerałów zawartych w glebie (głównie glinokrzemianów). Klimat, który obecnie panuje w Polsce, nie sprzyja bielicowaniu gleby. Najlepszy do niego jest klimat umiarkowanie chłodny, z dużą ilością opadów.
Najczęściej bielicowaniu ulegają:
- piaskowe granity,
- skały z dużą zawartością krzemionki,
- piaski kwarcowe o luźnej strukturze.
Proces bielicoziemny jest możliwy dzięki silnie zakwaszonej wodzie. Przenika ona do głębszych warstw gleby i rozpuszcza w nich sole oraz węglany. Wierzchnia warstwa gleby staje się zubożała. Znikają z niej jony wapnia, sodu, potasu, magnezu, a także fosforu. Natomiast w tej warstwie gleby dochodzi do zwiększenia stężenia jonów glinu oraz wodoru. Górna warstwa staje się zakwaszona. Rozpadowi ulegają wodorotlenki żelaza i glinu na zasadowe kationy. Natomiast glinokrzemiany rozpadają się do postaci krzemionki. Dzięki temu mogą powstać minerały ilaste. Z powodu wysokiego zakwaszenia gleby minerały te bardzo szybko się rozpadają. Czasem nawet nie wytworzą się w ogóle. Kiedy nie powstaną, ich miejsce zajmują związki próchniczo-mineralne. Są one w głównej mierze zbudowane z krzemionki i wodorotlenków żelaza i glinu. Łatwo rozpuszczają się w wodzie, dzięki czemu są przenoszone do głębszych warstw gleby.
Na proces bielicowania wpływa wiele czynników. Są to między innymi:
- występująca roślinność,
- skała macierzysta, zawierająca niski poziom związków azotowych,
- panujący klimat,
- czas, w jakim przebiega cały proces.
Tam, gdzie występuje roślinność iglasta, w glebie gromadzi się kwaśna substancja organiczna i ściółka ma wyższą kwasowość. Nie sprzyja to procesowi powstawania humusu. Padające deszcze łączą się z glebą i ulegają zakwaszeniu. Przedostają się do niższych części gleby, a wraz z nimi resztki nierozłożonej roślinności. W niższych warstwach gleby oddziałują na nie grzyby (tam ulegają procesowi rozkładu). Skutkuje to dalszym zakwaszeniem gleby. W takich warunkach powstaje próchnica typu mor, charakterystyczna dla zakwaszonej ściółki.
Glin ma bardzo duży wpływ na proces bielicoziemny. Jest pierwiastkiem, który z łatwością przenosi się na niższe poziomy gleby. Można znaleźć go zwłaszcza na poziomie iluwialnym, gdzie występują także inne związki organiczne. W glebach bielicowych na poziomie spodic następuje strącanie się związków organicznych: próchnicy, żelaza, krzemionki, a także glinu. Przechodzą one wówczas do formy żelowej i przyjmują charakterystyczne barwy: rdzawe i brunatne.
W których miejscach w Polsce występują gleby bielicowe?
Najczęściej gleby bielicowe można spotkać tam, gdzie znajdują się piaski wydm, czy to nadmorskich, czy śródlądowych, a także w pradolinach. Przez to, że są ubogie w składniki odżywcze, bardzo często rosną na nich lasy sosnowe.
Na świecie gleby bielicowe można spotkać:
- w Europie Środkowej,
- w Europie Północnej,
- na Nizinie Wschodnioeuropejskiej,
- w Kanadzie,
- na północy USA.
W Polsce gleby bielicowe znajdują się:
- na Polesiu Lubelskim w Lasach Janowskich,
- w Puszczy Sandomierskiej,
- w Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej,
- w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej,
- w Pradolinie Łeby-Redy,
- w Pradolinie Głogowskiej,
- w Piaskach Sandrowych,
- w Puszczy Wkrzańskiej,
- w Puszczy Goleniowskiej,
- w Puszczy Augustowskiej,
- w Borach Dolnośląskich,
- na Równinie Opolskiej,
- w Puszczy Kurpiowskiej,
- w Borach Tucholskich.
Pojawiają się ponadto na wydmach nadmorskich i śródlądowych oraz na mniejszych obszarach na terenie całej Polski.
