Gdzie występują gleby brunatne w Polsce?
Gleby brunatne występują w Polsce w dużych ilościach, gdyż stanowią około 52% wszystkich gleb w naszym kraju. Tylko 20% z nich to gleby brunatne właściwe, pozostałe 80% ma zdecydowanie kwaśny odczyn. Można spotkać je w Polsce głównie na terenie lasów liściastych i mieszanych. Obszary występowania gleb brunatnych właściwych to m.in.:
- Wyżyna Lubelska
- Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
- Nizina Śląska
Gleby brunatne o kwaśnym odczynie można znaleźć na:
- obszarach górskich
- obszarach podgórskich
- w pasie nizinnym pomiędzy Wrocławiem i Kaliszem
- Nizinie Szczecińskiej
Czym charakteryzują się gleby brunatne?
Gleby te można podzielić na gleby brunatne właściwe i gleby brunatne kwaśne. Są one zaliczane do tzw. gleb brunatnoziemnych. Ich powstawanie ma związek z procesem brunatnienia lessów, skał masywnych, a także pyłów. Można spotkać je w klimacie umiarkowanym z dużą ilością opadów. Dzięki temu resztki mineralne mają bardzo dobre warunki do mineralizacji. Skała macierzysta, na której znajdują się gleby brunatne, to głównie bogate w wapń gliny pylaste. Gleby brunatne są uważane za dobre, jeśli chodzi o użyteczność rolniczą.
Czym jest proces brunatnienia?
Proces brunatnienia można najczęściej zaobserwować w skałach z zawartością kalcytu (CaCO3), a także w tych, które są bogate w wapń i magnez. Podczas procesu brunatnienia wapń i jego związki działają neutralizująco na znajdujące się w ziemi kwasy mineralne i organiczne. W wyniku tego gleba zyskuje odczyn obojętny lub lekko kwaśny. W procesie brunatnienia uwalniają się związki żelaza, dzięki którym zawarte w niej pierwiastki zmieniają kolor na brązowy.
Na jakich podłożach powstają gleby brunatne i jak wygląda ich profil?
Na żyzność gleb w Polsce wpływa wiele czynników. Jednym z nich jest rodzaj skały, na której powstają. W zależności więc od typu i tego, gdzie powstała, profil danej gleby brunatnej może być różny.
Gleby brunatne właściwe
W przypadku gleb brunatnych właściwych, które powstają na skałach bogatych w związki zasadowe, profil wygląda następująco:
dla gleb leśnych: poziom O (ściółki leśnej), A (akumulacyjny próchnicy), Bbr (wietrzenia), Cca (skała macierzysta)
dla gleb ornych: Ap, Bbr, Cca
Poziom ściółki leśnej dla gleb brunatnych właściwych zawiera opadłe liście, a także resztki roślin. Barwa poziomu akumulacyjnego próchnicy jest szara lub brunatnoszara. Ta warstwa sięga swoją miąższością nawet do 30 cm na glebach ornych. Jej struktura jest gruzełkowata. Stopniowo przechodzi ona w poziom wietrzenia, który ma strukturę orzechowatą oraz niedobory węglanów. Następna jest skała macierzysta, która ma barwę jasnobrązową. Kwasowość gleby tej waha się od 5,0 do 7,2. Zawiera dużo kationów wapnia. Ma około 2–3% próchnicy, a stosunek węgla do wapnia jest mniejszy niż 15.
Gleby brunatne typowe
Gleby brunatne typowe powstają na różnych skałach macierzystych. Jeśli są to gliniaste piaski lub żwiry, często tworzą kompleksy razem z glebami brunatnymi wyługowanymi. Można zaliczyć je do kompleksu pszenno-żytniego lub żytniego dobrego.
Gleby brunatne typowe powstałe na glinie zwałowej mają dobre właściwości chemiczne. Ich poziom akumulacji próchnicy to aż 3%. Mają również wysokie nasycenie kationami zasadowymi, które wynosi ponad 60%. Odczyn tych gleb jest obojętny lub lekko kwaśny.
Na średnich i lekkich powstają gleby brunatne typowe, które charakteryzują się dobrymi właściwościami wodno-powietrznymi. Mają także odpowiednie właściwości fizyczne i chemiczne. Są najczęściej zaliczane do kompleksu pszennego bardzo dobrego lub dobrego.
Niekorzystne właściwości wodno-powietrzne mają gleby brunatne typowe, które powstają na ciężkich glinach zwałowych i iłach. Są zasobne w składniki pokarmowe, ale jednocześnie mało przewiewne i mało przepuszczalne. Zalicza się je do kompleksu pszennego, pszennego wadliwego lub zbożowo-pastewnego mocnego.
Gleby brunatne typowe powstałe na lessach, mają korzystne właściwości wodno-powietrzne. Należą najczęściej do kompleksu pszennego bardzo dobrego, dobrego lub wadliwego.
Gleby szarobrunatne
Gleby szarobrunatne są glebami przejściowymi pomiędzy czarnymi ziemiami a glebami brunatnymi. Charakteryzuje je duża wilgotność. Gromadzą się w nich spore ilości substancji organicznych. Należą do kompleksu pszennego wadliwego albo żytniego bardzo dobrego. To gleby mające ponad 60-procentowe wysycenie kationami zasadowymi. Ich odczyn jest obojętny lub lekko kwaśny. Gleby szarobrunatne są przewiewne.
Gleby brunatne wyługowane
Gleby brunatne wyługowane powstają na glinie zwałowej. Mają kwaśniejszy odczyn niż brunatne typowe. Najczęściej są używane jako łąki lub pastwiska. Gleby wyługowane, które powstały na lessach, mają słaby poziom przemywania. Te powstałe na piaskach i żwirach charakteryzują się zbyt dużą przepuszczalnością, dlatego mogą być zbyt suche dla roślin i mają kiepską przydatność rolniczą.
Gleby brunatne kwaśne
Gleby brunatne kwaśne można podzielić na:
- gleby brunatne kwaśne typowe, powstające z granitów i gruboziarnistych piaskowców, o kwaśnym lub bardzo kwaśnym odczynie
- gleby brunatne bielicowane, występujące głównie w górach, mające niskie pH
- gleby brunatne kwaśne oglejone, o niekorzystnych warunkach wodno-powietrznych, mało przepuszczalne, w których przypadku konieczne jest systematyczne wapnowanie.
Co można uprawiać na glebach brunatnych?
Gleby brunatne właściwe są glebami pierwszej klasy i można na nich osiągać wysokie plony. W tym przypadku najlepiej sprawdzają się uprawy:
- buraków cukrowych
- pszenicy
- lucerny
- rzepaku
Kwaśne podtypy gleb brunatnych mogą mieć II–V klasę w zależności od tego, jaka jest ich kwasowość, warunki powietrzno-wodne i skład mineralny. Konieczna może też być rekultywacja gleby brunatnej zaliczanej do gorszej klasy.
Jakie są podtypy gleb brunatnych?
Gleby brunatne można podzielić także według podtypów na:
- eutroficzne – powstają ze skał osadowych, nasycenie węglanami wynosi 60% nawet do 100 cm w głąb profilu glebowego
- dystroficzne – powstają ze skał kwaśnych, nie zawierają węglanów do 100 cm w głąb profilu glebowego
- mady – to gleby powstałe na skutek gromadzenia się i akumulowania materiału niesionego przez wodę
- rędziny – powstają na skałach wapiennych, są płytkimi, międzystrefowymi glebami
