Efektem wapniowania jest szereg pozytywnych zmian cech gleby. Uporządkujmy je: podstawowym i najważniejszym celem jest obniżanie zakwaszenia gleby, czyli tak zwanego pH gleby. Każdy rolnik sam powinien wiedzieć jak badać pH i jakie dawki zastosować pod konkretną roślinę. Jest to obecnie wiedza niezbędna i nie należy polegać wyłącznie na informacjach od producentów nawozów, gdyż zazwyczaj są one zbyt ogólnikowe. Niektóre rośliny są bardzo czułe na wapnowanie i wiedza jak przygotować glebę pod konkretną uprawę może zaowocować wzrostem plonu nawet do 20-60% . prawidłowa struktura gleby to druga bardzo ważna korzyść jaką przynosi wapnowanie. Do najważniejszych parametrów należą: poprawa (tworzenie) struktury gruzełkowatej gleby, jej lepsze napowietrzenie, zwiększenie porowatości i równowagi systemów mikrobiologicznych oraz aktywności organizmów żywych, lepsza cyrkulacja wody i wymiana substancji organicznej, polepszenie dostępności składników mineralnych. Te wszystkie procesy korzystnie wpływają na dobrostan gleby i powstrzymują procesy jej biodegradacji.

Jeszcze 20-30 lat temu naukowcy zalecali identyfikację na polach tzw. bioindykatorów kwasowości gleby. Są to niektóre gatunki dzikich roślin, które preferują gleby o wysokim stopniu zakwaszenia. Najnowsze badania ujawniły ogromną niedokładność takiej metody. Miarodajne mogą być jedynie próby ustalania zakwaszenia metodami laboratoryjnymi. Uzyskany wynik badania pozwala na dość precyzyjne ustalenie zakresu i terminu optymalnego wapniowania pól lub zasiewów. Zakres odczynu dla większości upraw w Polsce powinien oscylować wokół pH od 5,5 do 6,5. W przypadku roślin wrażliwych pH powinno wynosić od 6,0 do 7,0. Szczególnie godne polecenie jest wdrożenie systematycznego i inteligentnego systemu wapniowania dla poszczególnych pól i upraw. Wymaga on systematycznej kontroli zakwaszenia gleb (pH) oraz elastycznego ustalania wysokości dawek preparatu wapniowego. Szczegółowe tabele dawkowania zawarte są zawsze w materiałach informacyjnych producenta. Efektem takiego postępowania będzie uzyskanie i utrzymanie dobrostanu roślin – a więc również zwyżka plonów i satysfakcja rolnika.

Badanie odczynu gleby nie jest czynnością skomplikowaną. Nie każdy posiada jednak wiedzę i czas aby samodzielnie przeprowadzać tego rodzaju testy. Co do urządzeń badających odczyn pH należy zachować ostrożność. Na rynku można zaopatrzyć się w takie przyrządy ale ich wiarygodność jest bardzo wątpliwa, jedynie urządzenia z wyższej półki cenowej które można kalibrować mogą wykazywać prawidłowości w pomiarach. Przeprowadzone eksperymenty na tanich urządzeniach tego typu wykazały ich całkowitą niezgodność ze stanem faktycznym pH gleby. Lepszym rozwiązaniem jest zlecenie tego rodzaju badań specjalistycznemu laboratorium – np. w najbliższej Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej.

Sposób wapnowania uzależniony jest od uprawy. Najlepszy termin na rozsiewanie wapna przypada na okres pomiędzy zbiorami plonów a późną jesienią, a nawet zimą. Okres pożniwny charakteryzuje się zwykle dobrym nawodnieniem, co bezpośrednio przekłada się na przyspieszenie rozpuszczania wapna w glebie. Istotnym elementem jest tutaj również czas aktywacji wapna, który w tym okresie jest dłuższy, gdyż trwa od momentu zebrania upraw do siewu lub sadzenia roślin. Jak można zauważyć ten długi okres pozwala na wykonanie prób glebowych, spokojny dobór odpowiedniego nawozu, co w efekcie końcowym skutkuje poprawnością całego zabiegu. Szczególnie polecić tu można nawozy granulowane. Nie wymagają one tak intensywnego mieszania z glebą, mogą być również stosowane w okresie zimowym i wczesną wiosną (polecany pod zboża ozime, rzepak, plantacje wieloletnie, trwałe użytki zielone). Nawóz granulowany jest także najlepszą formą wapna do stosowania pogłównego – ratującego plon. Wtedy termin wysiewu może przypadać na fazę wzrostową rośliny.

Na dawkowanie wapna ma wpływ wiele czynników środowiskowych i agrotechnicznych. Stąd nie można jednoznacznie stwierdzić, bez dodatkowych badań, jaka ilość wapna będzie wystarczająca dla uzyskania satysfakcjonującego wyniku. Istotnym czynnikiem jest np. pH gleby, jak i rodzaju stosowanego nawozu wapniowego. Wapno tlenkowe, węglanowe czy kredowe mająodmienne zastosowania dla różnych gleb i zróżnicowany czas reakcji. Nie bez wpływu pozostaje również sam sposób wapnowania. Wielu rolników sądzi, że wystarczające jest wapnowanie pól co kilka lat dużymi dawkami nawozu. Nie jest to rzecz jasna prawda. Ostatnie badania naukowe wskazują, że najlepsze wyniki można osiągnąć poddając pola systematycznym, corocznym zabiegom wapnowania – przy zastosowaniu mniejszych dawek. Zachowując taką strategię zabiegów agrotechnicznych, w przypadku większości typów gleb i rodzajów roślin wystarczające będą dawki od 400 do 1200kg na 1 ha. Dawki te rosną w przypadku zakwaszonych gleb ciężkich, potrzeby wapnowania można wówczas szacować na około 800 – 2000 kg na 1 ha/rocznie. Uwaga: w przypadku wapna tlenkowego nie należy odkwaszać zbyt gwałtownie dużymi dawkami gdyż można przewapnować lub przesuszyć glebę!

Wszystko zależy od systemu wapnowania i odczynu pH gleby. Wysiewanie wapniowych nawozów granulowanych często jest elementem systemu corocznego dokarmiania roślin. Stąd wynikają mniejsze dawki – producenci zakładają, że pH gleby jest ustabilizowane. Preparat wapniowy służy więc do wprowadzenia niezbędnej dawki wapnia – niejako „przy okazji” uzyskuje się również efekt podtrzymania właściwego pH gleby. W przypadku pylistych nawozów węglanowych często podaje się dawkę do odkwaszenia gleby na 4 -5 lat. Dlatego dawka jest odpowiednio większa. Wielkość dawki uzależniona jest też od składu chemicznego preparatu. Obowiązuje tu jedna zasada: im lepszy nawóz, tym mniejsze dawki. W przypadku wapna tlenkowego różnice w podawanych dawkach wynikają również z zawartości CaO. Może ona oscylowaćpomiędzy 40 a 80%.

W przypadku wapna tlenkowego istnieje ryzyko przewapnowania gleby gdyż zbyt duża ilość wodorotlenku wapnia, który powstanie w wyniku kontaktu z wodą zawartą w glebie może zniszczyć uprawy. Natomiast przewapnowanie wapnem węglanowym nie jest właściwie możliwe. Jest to produkt pochodzenia naturalnego a jego absorpcją „sterują” same rośliny – pobierając odpowiednią ilość produktu z gleby. Dobrym przykładem są tu gleby z okolic z płytko zalegającą skałą wapienną. Węglan wapnia może w nich stanowić nawet 20-30% masy, tj. w glebie z 1 ha powierzchni pola około 1000-1500 ton stanowi wapno! Jednocześnie jedynie ok. 1% wapnia obecnego w glebie uczestniczy aktywnie w procesach glebowych związanych z odżywianiem roślin.

Co do skuteczności stosowania wapna jako oprysk obiegowe opinię są podzielone i często sprzeczne. Wynika to głównie z mylenia dwóch rodzajów wapna, czyli wapna otrzymywanego sztucznie wapna tlenkowego (wapno palone, wapno budowlane) oraz wapna naturalnego, czyli węglanowego. Stosowanie wapna tlenkowego jako oprysku może mieć bardzo poważne i niekorzystne konsekwencje dla roślin. Dobór nieodpowiednich dawek może spowodować wręcz spalenie warzyw czy drzewek. Z kolei wapno węglanowe w ograniczonym stopniu wchłaniane jest poprzez liście roślin. W przypadku konieczności interwencyjnego wapnowania w fazie wzrostu roślin, bardziej skuteczne będzie rozsypanie granulatu – tak aby umożliwić szybszą jego reakcję w glebie.

Pogłówne stosowanie nawozów wapniowych możliwe jest wyłącznie przy zastosowaniu wapna węglanowego. W przypadku wapna tlenkowego (palonego, budowlanego) pogłówne zastosowanie wapna porazi rośliny i zniszczy uprawę. Szczególnie wskazanym do dokarmiania roślin w czasie wzrostu jest granulowany nawóz węglanowy. Jest on bardzo łatwo wchłaniany z poziomu wierzchniej warstwy gleby. Należy oczywiście dodać, że nie wszystkie rośliny w taki sam sposób reagują na wapnowanie pogłówne. Zależy to przede wszystkim od stopnia wrażliwości na wapnowanie. Im większy stopień wrażliwości tym zabieg będzie skuteczniejszy. O szczegóły należy pytać producentów granulatów.

Obecnie wśród rolników pokutuje jeszcze przekonanie o skuteczności wapnowania produktem w postaci sypkiego nawozu. Bardziej świadomi użytkownicy nawozów wapniowych zauważają jednak znaczące ograniczenia takich produktów. Wiążą się one z problemami z równomiernym rozsiewaniem i wynikającymi z nich stratami produktu. Aby pokonać te ograniczenia rozpoczęto granulowanie wapna – pozwalają one na zminimalizowanie opisywanych strat.

Na ciężkie, żyzne gleby możemy stosować wapno tlenkowe, węglanowe lub tlenkowo-węglanowe – zależnie od potrzeb. W przypadku szybkiego odkwaszenia gleby najlepiej sprawdzi się wapno tlenkowe. Lecz jego zastosowanie należy ograniczyć do minimum, gdyż w dłuższej perspektywie źle wpływa na właściwości chemiczne i fizyczne gleby. Lepsze w dłuższej perspektywie i bezpieczniejsze jest stosowanie nawozów wolniej działających węglanowych.

Tempo przyswajania wapna przez środowisko glebowe w dużym stopniu zależy od jego właściwości fizyczno-chemicznych i warunków środowiskowych (nawodnienia, napowietrzenia i temperatury gleby). Przykładowo, tlenkowe nawozy wapniowe (wapno palone-wapno budowlane) reagują bardzo gwałtownie i powodują nadmierne przesuszanie gleby. W przypadku nawozów węglanowych najważniejszym czynnikiem jest ich rozdrobnienie. Im drobniejsze cząstki pyliste tym efekt przenikania gleby jest szybszy, a nawóz skuteczniejszy.

Nazewnictwo typów wapna nawozowego reguluje Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu; Dz.U.Nr. 89, poz. 991. W Ustawie wyraźnie opisano i sklasyfikowano typy wapna nawozowego. Podstawą oceny był stan fizyczny oraz skład chemiczny wapna oraz metody jego pozyskiwania. Z punktu widzenia rolnika najbardziej opłacalne są odmiany: 04 Do klasy nawozów pozbawionych magnezu należy łącznie 13 rodzajów wapna, z czego pięć odmian pochodzi z przerobu skał wapiennych, cztery z produkcji ubocznej a cztery ostatnie uznane zostały za kopaliny. I tu uwaga na odmiany zawierające magnez gdyż są to zazwyczaj dolomity . Najbardziej efektywnym wapnem granulowanym jest wapno odmiany 04 zawierające ponad 50 % CaO i ponad 90% CaCO3 . Dotychczas w Polsce nie było producenta tego typu nawozu, sprzedawano jedynie nawóz importowany z Niemiec i Francji którego cena może sięgać nawet ponad 2000 zł za tonę. Obecnie jedynym producentem tej klasy nawozu jest zakład POLCALC w Lubieniu Kujawskim sprzedający nawóz pod nazwą handlową POLCALC III GENERACJI cena tego nawozu to około 450 zł za tonę.

Przeliczania wymaga Ustawa, która nakazuje producentom informowanie o składzie nawozu wyrażoną w ilości tlenku mimo, że skład chemiczny wapna węglanowego nie zawiera tlenku (CaO) lecz węglan wapnia (CaCO3). Wprowadzono takie rozwiązanie, aby łatwo można było przeliczyć ilość nawozu potrzebną do odkwaszania gleby po wykonanym badaniu pH oraz żeby łatwo było ocenić wartość nawozową wapna.

Każdy producent ma obowiązek na żądanie klienta przedstawić atest określający jakość sprzedawanego wapna nawozowego. Tego rodzaju dokumenty wydają producentom Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze lub Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Informacje te powinny znajdować się na opakowaniach sprzedawanych produktów. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy zlecić zbadanie produktu przez najbliższą Okręgową Stację Chemiczno- Rolniczą.

Węglanowe wapno kredowe jeziorne oznaczane jako odmiana 06a to nawóz o bardzo drobnej strukturze, w większości jeżeli jest to produkt suszony i granulowany. Jednak mała zawartość CaCO3 w stosunku do nawozów pochodzących z przerobu skał wapiennych odmiany 04 czyni go wybitnie mniej wydajnym i efektywnym.

Istnieją także wapna odpadowe, tzw. pocelulozowe i inne, jednak ich przydatność rolnicza jest wątpliwa i z pewnością stosowanie takich nawozów może mieć negatywny wpływ na glebę i zdrowie produktów. Jest to wapno o największym stopniu zanieczyszczeń, co oznacza że właściwego wapna jest w nim jedynie około 30-50%. Reszta to zanieczyszczenia o trudnej do ustalenia przydatności. Takie wapno obowiązkowo należy badać chemicznie, ponieważ istnieje wysokie ryzyko skażenia powierzchni pól wysokotoksycznymi metalami ciężkimi. Nawet jednak taka ostrożność może być zbyt mała. Otóż stacje chemiczno-rolnicze ustalają jedynie zawartość dwóch podstawowych pierwiastków ciężkich: kadmu i ołowiu. Inne substancje toksyczne nie są identyfikowane w takich badaniach! Cena takiego „wapna” może wahać się od 1 zł do 15 zł za tonę.

Najprostszym sposobem jest zbadanie stopnia rozdrobnienia wapnia. Można wykonać tu prosty test. Po wsypaniu dwóch łyżek wapna do szklanki wody powinniśmy uzyskać rodzaj „mleczka” w zawiesinie. Produkty słabej jakości pozostawią piasek lub inne domieszki na dnie szklanki. Należy także zwrócić uwagę na atest producenta uzyskany w Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej lub Instytucie Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Dobre wapno węglanowe powinno zawierać ponad 90% czystego składnika CaCO3, co w przeliczeniu na masę tlenkową daje odpowiednio około 50-55% CaO.

Reaktywność wapna to czynnik, wskazujący na jakość nawozu. Innymi słowy, im większa reaktywność tym lepiej. Przy czym wyraźnego rozróżnienia wymaga wapno w formie tlenkowej (palone- budowlane) oraz wapno węglanowe. W pierwszym wypadku reaktywność wynika ze składu chemicznego preparatu (zawartości CaO). Z kolei reaktywność wapna węglanowego (CaCO3) wynika ze stopnia rozdrobnienia półproduktu. Oczywiście, im drobniejsze frakcje tym reaktywność będzie większa.

Główną zaletą nawozów granulowanych jest ich łatwa przyswajalność przez podłoże glebowe. Jak wiadomo, bezpośrednio wpływa to na wysokość plonów. Nie należy również zapomnieć o łatwości i ekonomiczności wysiewu wapna granulowanego. Zapewnia ono wysoki komfort pracy oraz dużą dokładność procesu wapniowania. Szczególnie godne rekomendacji są wysoko reaktywne, granulowane preparaty wapniowe przechowywane w workach typu big-bag. Ułatwiają one transport i użytkowanie nawozu.

Odróżnienie granulatu wapiennego od podróbek jest banalnie proste. Wystarczy w tym celu wsypać próbkę produktu (np. 2-3 łyżki stołowe) do szklanki zimnej wody. Jeśli niemal natychmiast uzyskujemy „mleczną” zawiesinę – wówczas mamy do czynienia z produktem oryginalnym. Jeśli zaś po chwili na dnie szklanki pozostają drobne kamyczki – bez wątpliwości mamy do czynienia z próbą oszustwa.

Samo wapno, jeżeli pozwalają na to jego warunki przechowywania można nabywać przez cały rok. Istotne jest by w okresach kiedy warunki atmosferyczne są niesprzyjające, nie ulegało zniszczeniu poprzez zmrożenie (dla wapna wilgotnego granulowanego) czy zwilgocenie. W przypadku dobrej jakości wapna granulowanego zakupu można dokonać po sezonie tj. w styczniu-lutym oraz czerwcu-lipcu. Wielu producentów stosuje wówczas zachęcające rabaty sezonowe.

Na terenie naszego kraju tylko w niektórych województwach jest możliwość starania się o takie dofinansowanie. Na uwagę zasługuje fakt, iż dotację w obrębie województw z roku na rok mogą ulec zmianie, a system składania wniosków niemal corocznie się zmienia. W związku z tym najlepiej skontaktować się w celu zasięgnięcia pełnej informacji z najbliższą Okręgową Stacją Chemiczno-Rolniczą lub z Izbą Rolniczą działającą w danym okręgu.

Na cenę wapna ma wpływ wiele czynników. Najważniejszym jest jakość półproduktu (surowca), z którego granulat jest uzyskiwany. Czynnikiem cenotwórczym jest również długi i technologicznie zaawansowany proces produkcji granulatu. Rozpoczyna się on od pozyskania „surowej” skały w kopalniach odkrywkowych. Jego kolejne etapy przebiegają poprzez kruszenie skał, oczyszczenie półproduktu z uciążliwych domieszek, mielenie w młynach kulowych, suszenie i granulowanie. Dodatkowo dochodzą koszty transportu, magazynowania oraz obsługi rynku i badań naukowych zapewniających utrzymanie wysokiej jakości produktu.

Wapno granulowane, podobnie jak w przypadku innych nawozów granulowanych, należy przechowywaćw suchym miejscu uniemożliwiając tym samym jego zawilgocenie czy przemarzanie. Wapno węglanowe granulowane pod wpływem wody nie zmieni swojego składu chemicznego natomiast może osłabić strukturę granulek.